Przedsiębiorstwo zmarłego objęte majątkiem wspólnym małżeńskim (brak tzw. Intercyzy lub rozdzielności) na skutek podziału majątku małżeńskiego przypada w połowie żyjącemu małżonkowi zgodnie z dziedziczeniem ustawowym. Testament ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. I jeżeli go pozostawiono, a okazał się ważny i skuteczny, spadek obejmujący przedsiębiorstwo albo jego część nabywa spadkobierca albo spadkobiercy zmarłego zgodnie z testamentem. Jeżeli uczyniono zapis windykacyjny przedsiębiorstwo lub jego część nabywa tzw. zapisobiorca windykacyjny. Jeśli nie pozostawiono testamentu albo okazał się on nieważny dziedziczą kolejno:
– zstępni zmarłego (dzieci, wnuki, prawnuki) w częściach równych (jeżeli nie ma małżonka lub w małżeństwie orzeczono separację);
– małżonek i zstępni zmarłego w częściach równych, przy czym małżonkowi należy się nie mniej niż jedna czwarta spadku; Warto pamiętać, że dziedziczy aktualny małżonek, ale zstępni (dzieci) ze wszystkich związków zmarłego, a także małżonek dziedziczy kiedy sporządzono intercyzę i w małżeństwie panuje tzw. ustrój umownej rozdzielności majątkowej, ponieważ intercyza wygasa wraz ze śmiercią współmałżonka
– małżonek i rodzice zmarłego, jeżeli nie pozostawił on zstępnych, zaś w braku rodziców ich miejsce zajmuje rodzeństwo zmarłego i zstępni rodzeństwa – w częściach równych,
– dziadkowie zmarłego – jeżeli nie pozostawiono żadnych spadkobierców z grup poprzednich, jeśli zaś nie ma już dziadków, kolejno dalsze grupy spadkobierców ustawowych:
– rodzeństwo rodziców (ciocie, wujkowie, stryjowie i stryjenki) oraz ich zstępni (kuzyni i ich dzieci) – w częściach równych,
– pasierb, jeżeli jego drugi rodzic nie żyje,
– gmina ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego albo Skarb Państwa.
– konkubenci wyłączeni są z praw do dziedziczenia. Chyba że na podstawie testamentu przedsiębiorcy staną się spadkobiercami albo zapisobiercami.
Prawo do zachowku, którego podstawą jest darowizna oraz gotówkowe rozliczenie, zwyczajowo powstaje kiedy sporządzono testament. Może powstać także przy dziedziczeniu ustawowym. Jeśli firma przechodzi na rzecz jednego z dzieci, a przedsiębiorstwo objęte było wspólnością majątkową małżeńską, do rozliczenia na etapie podziału spadku i majątku małżeńskiego jest nie tylko rodzeństwo, ale też małżonek zmarłego, czyli żyjący rodzic. Chyba że osoby uprawnione dobrowolnie odstąpią od spłaty. Alternatywą jest podjęcie prowadzenia przedsiębiorstwa wspólnie przez kilkoro spadkobierców, przekształcenie w spółkę kapitałową i podzielenie się udziałami lub sprzedaż. Jeśli zmarły pozostawał uprzednio w innym związku małżeńskim, który zakończył się rozwodem, lecz byli małżonkowie nie podzielili wspólnego majątku, problem spadnie na spadkobierców zmarłego. Gdy w trakcie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej powstało przedsiębiorstwo, które funkcjonowało i rozwijało się po rozwodzie – ono także powinno zostać podzielone pomiędzy byłego małżonka a spadkobierców zmarłego. Wynika to z orzecznictwa sądowego, że przedsiębiorstwo objęte jest współwłasnością i obejmuje nie tylko prawa majątkowe wchodzące w jego skład w trakcie trwania wspólności majątkowej, lecz także po jej ustaniu.
Czym zatem jest zachowek ? Jest to uprawnienie, które ma za zadanie ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z mocy prawa, ale spadkodawca pomija ich
w testamencie. Dzieci, wnuki, małżonek oraz rodzice mogą żądać od osoby powołanej zamiast nich do spadku zapłaty kwoty pieniężnej w wysokości 50 % należnego spadku (zasada generalna). Wszelkie darowizny dla najbliższej rodziny zawsze są rozliczane w ostatecznej wartości zachowku, natomiast darowizny dla innych osób są rozliczane do 10 lat od otrzymania do dnia śmierci darczyńcy. Roszczenie zachowku przedawnia się z upływem 5 lat od daty otwarcia testamentu. Koszt pozwu sądowego o zapłatę zachowku wynosi 5 % jego wartości. Dodatkowym kosztem może być biegły sadowy, opłacony ostatecznie przez stronę przegraną.
