Fundacja rodzinna pojawiła się z wielkim aplauzem w polskiej rzeczywistości prawnej w maju 2023 roku. Zarówno biznes, szczególnie duży, jak i eksperci zgodnie przewidywali, że procesy sukcesyjne ruszą pełną parą. Jednak dosyć szybko okazało się, że cel powoływanych fundacji rodzinnych ma służyć przede wszystkim optymalizacji podatkowej w bieżącej działalności gospodarczej i bardzo niewiele przypadków można opisać jako stricte sukcesyjne. Od pierwszych tygodni pojawiały się niekorzystne interpretacje fiskalne Krajowej Informacji Skarbowej, a w sierpniu 2024 roku ze strony Ministerstwa Finansów padło nawet mocne sformułowanie, że fundacje rodzinne służą wyłącznie agresywnej optymalizacji i ustawa zostanie uszczelniona. Zatem czy fundacja rodzinna faktycznie sprzyja polskiej przedsiębiorczości, czy daje szanse na perspektywiczną kontynuację przez kolejne pokolenia ? Czy raczej należy szukać alternatyw dla przeprowadzenia realnego i efektywnego procesu sukcesji ? W artykule szukamy odpowiedzi.

Najem krótkoterminowy w fundacji rodzinnej

Nieprawomocny, ale niekorzystny dla fiskusa wyrok w tej sprawie ogłosił WSA w Gdańsku 19 czerwca 2024 roku (sygn. Akt I SA/Gd 219/24). Orzekł, że nie ma podstaw do różnicowania skutków podatkowych najmu długoterminowego i najmu krótkoterminowego. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stoi z kolei na stanowisku, że działalność gospodarcza o której mowa wykracza poza ustawę o fundacji rodzinnej i podlega sankcyjnemu podatkowi 25 %. Argumenty, których sąd nie podzielił to m.in. brak zawarcia pisemnej umowy najmu, brak protokołu zdawczo – odbiorczego, deklaracja stałego wykorzystywania nieruchomości przez długi okres. To charakteryzuje najem biznesowy długoterminowy dozwolony w ustawie w art. 5 i zwolniony z podatku. Podsumowując ten jeden z ważniejszych sporów na linii fundacja rodzinna – fiskus można powiedzieć, że fiskus przegrał.

Rozwód fundatorów fundacji rodzinnej

Jeśli małżonkowie są wspólnie fundatorami fundacji rodzinnej to wypłacone im jako beneficjentom świadczenia nie są obciążone podatkiem PIT. Jednak zmienia się to po rozwodzie, ponieważ przestają być dla siebie najbliższą rodziną w rozumieniu zerowej grupy podatkowej. Co to oznacza ? Otóż od polowy otrzymanych świadczeń wypłaconych im przez fundację rodzinna zapłacą 15 % podatku PIT. Dodatkowo sama fundacja jest obowiązana zapłacić 15 % CIT od wartości wypłaconych świadczeń. Interpretacja Dyrektora KIS z 6 grudnia 2023 roku ( sygn. 0111-KDIB1-2.4010.528.2023) potwierdzona prawomocnym wyrokiem WSA w Łodzi z 28 listopada 2023 roku ( I SA/Łd/737/23). Jeszcze gorzej wygląda sytuacja kiedy rozwiedziony małżonek jest jedynym i samodzielnym fundatorem. Wówczas zapłaci 15 % PIT od całego wypłaconego świadczenia. Przepisy nie pozwalają na uniknięcie tego opodatkowania. Nie można dowolnie wycofać mienia wniesionego do fundacji. Jedynym rozwiązaniem jest wypłata świadczeń i zmiana proporcji wkładów przed formalnym aktem rozwodowym.

Opodatkowana dywidenda na rzecz fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna może być uprawniona do otrzymywania dywidendy z krajowej spółki zależnej
i wówczas nie jest to opodatkowane. Jest to odstępstwo od zasad opodatkowania w Polsce, zgodnie
z którymi standardowa dywidenda otrzymana przez podatnika CIT jest opodatkowana stawką 19 %
a podatek rozlicza spółka wypłacająca. Potwierdza to interpretacja Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 15 lipca 2024 roku ( sygn. 0111-KDIB1-2.4020.292.2024.1.MK). Jednocześnie ta interpretacja nie dotyczy spółki zależnej zarejestrowanej za granicą. Co prawda przystępowanie fundacji rodzinnej do takiej spółki mieści się w graniach dozwolonej działalności gospodarczej i tym samym nie podlega opodatkowaniu na poziomie fundacji, ale tu stosuje się przepisy fiskalne kraju źródłowego. Oznacza to, że dywidenda dla fundacji zostanie pomniejszona o podatki rozliczone w kraju, w którym dana spółka zależna jest zarejestrowana.

Postępowanie klauzulowe przeciw fundacji rodzinnej

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej dokonując interpretacji indywidualnych dotyczących fundacji rodzinnych może zwrócić się do Krajowej Administracji Skarbowej o dodatkowe opinie czy klauzula dozwolonej działalności ma zastosowanie. Przez 15 miesięcy obowiązywania ustawy o fundacji rodzinnej takie zapytanie pojawiło się 120 razy, przy czym w 72 przypadkach KAS stwierdził, że chodzi o unikanie opodatkowania. I właśnie w jednym z takich przypadków toczy się postępowanie
z wykorzystaniem klauzuli przeciw unikaniu opodatkowania. Dotyczy rozliczenia PIT za 2023 rok przez fundację rodzinną, gdzie szacowana niedozwolona korzyść może wynieść 2 miliardy złotych.
W przypadku wykazania nieprawidłowości sankcyjna stawka wyniesie 25 % oraz dodatkowe zobowiązanie podatkowe 40 %. Co więcej KAS analizuje dwa kolejne przypadki PIT 2023 roku, w których może zostać wszczęte postępowanie klauzulowe na podstawie art. 119 g ordynacji podatkowej.
A ponieważ w grę wchodzą liczby 9-cyfrowe niezapłaconego podatku daje to podstawę Ministerstwu Finansów do stwierdzeń o agresywnej optymalizacji i szukania rozwiązań uszczelniających obecne przepisy.

Podsumowując powyższe: najem krótkoterminowy jest korzyścią podatkową fundacji rodzinnej, natomiast dywidenda od spółki zagranicznej czy rozliczenie po rozwodzie już nie. Poza tym casus pierwszego postępowania klauzulowego o unikanie podatku oraz zapowiedzi zmian w ustawie nie wróżą najlepiej perspektywom procesów sukcesyjnych w Polsce w kontekście fundacji rodzinnych.

Family Office – co to takiego ?

To firmy opiekujące się majątkiem. Nie tylko przedsiębiorców – podobnie jak fundacja rodzinna nie jest dedykowana tylko przedsiębiorcom. Każdy kto dysponuje majątkiem może założyć fundację rodzinną lub skorzystać z usług typu family office. Podstawowe usługi polegają na ochronie i pomnażaniu majątku, doradztwie podatkowym, inwestycyjnym, księgowym i prawnym. Można powiedzieć, że firma kategorii family office dedykuje zaufanego doradcę majątku rodzinnego. Kluczowym zadaniem jest dostarczanie wiedzy, wskazywanie optymalnych projektów inwestycyjnych czy finansowych ( w tym dedykowanych ubezpieczeniowych ), realizacja ich wspólnie z klientem, nadzór i raportowanie wyników. Klienci nie muszą martwić się o terminy, zmiany w prawie czy podatkach, sprawy administracyjne. Monitorowanie i dostarczanie wiedzy do rola doradcy family office. Mówi się, że fundacja rodzinna i family office zaspakajają te same potrzeby związane
z bezpieczeństwem majątku. Funkcje jednak nie są tożsame, ale w wielu kwestiach uzupełniają się. Family office może świadczyć usługi na rzecz fundacji posiadając instrumenty do zarządzania majątkiem. W procesach stricte sukcesyjnych ma nawet przewagę nad fundacją rodzinną – obiektywizm, dystans, koncentracja ma maksymalizacji zysku. Choćby dlatego, że za to jest wypłacana prowizja. Wyłączony jest również element emocjonalny, tak bardzo widoczny w sukcesji biznesowej, kiedy to właściciel nie może rozstać się ze swoją firmą lub swoją fundacją rodzinną. Firmy family office często mają dostęp do private bankingu i oferują klientom korzystne usługi począwszy od ułatwień finansowych, przez luksusowe podróżowanie, edukację sukcesorów za granicą po szeroko rozumianą filantropię. Popularne stają się oferty zdrowotne dla rodzin dotyczące leczenia za granicą
w renomowanych ośrodkach a powiązane z pakietami ubezpieczeniowo – medycznymi największych światowych firm. Praktycznie rzecz ujmując family office świadczy pakiet o statusie VIP 24/7. Bez wątpienia warto rozważyć tę alternatywę dla fundacji rodzinnej lub jako jej uzupełnienie.
A na pewno w świadomym procesie sukcesji taka usługa jest niezbędna.