Instytucja fundacji rodzinnej istnieje od maja 2023 roku. Przez blisko 18 miesięcy funkcjonowania powstało ponad 1200 fundacji. W tym też czasie pojawiło się ponad 120 indywidualnych interpretacji dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej dla przypadków budzących wątpliwość czy fundacja służy sukcesji i ochronie majątku firmy rodzinnej czy jest optymalizacją podatkową. 70 przypadków zostało zinterpretowanych na niekorzyść przedsiębiorców jako podatkowe nadużycie przepisów o fundacji rodzinnej. Co prawda w ustawie jest zapis ( art.143 ), że ustawodawca dokona przeglądu stanu faktycznego fundacji rodzinnych po 3 latach tj. w II połowie 2026 roku, jednak Ministerstwo Finansów już po roku dostrzega zbyt wiele nieprawidłowości. W związku z tym planuje uszczelnienie przepisów.

Planowane zmiany w ustawie o fundacji rodzinnej

Według Ministerstwa Finansów oraz wielu ekspertów gospodarczych istotnie można zaobserwować zjawisko, w którym głównym motywatorem decyzji przedsiębiorcy o założeniu fundacji rodzinnej są korzyści podatkowe. Szacuje się, że skala jest duża i nawet 40 % założonych fundacji nie spełnia celu sukcesyjnego. Przy czym nie ma żadnych konkretnych danych analitycznych, ponieważ to wymagałoby wszczęcia kontroli podatkowych w uzasadnionych przypadkach. Jak twierdzi MF poglądowa wiedza pochodzi z danych urzędów skarbowych oraz urzędniczych doświadczeń pracowników MF i KAS. Dlatego w sierpniu 2024 roku pojawił się ministerialny projekt zmian, który miałby wejść w życie już od stycznia 2025 roku. Rozpętało to biznesową burzę, ponieważ nowelizacje podatkowe, co prawda mają dotyczyć bardzo wąskiej grupy społecznej, ale najbogatszej. Praktycznie poza ministerstwem nie ma opinii popierających te pomysły, a najczęściej wyrażana opinia głosi, że na wnioski jeszcze za wcześnie.

Zmiany podatkowe

Najważniejsza planowana zmiana to opodatkowanie 19 % CIT sprzedaży majątku wniesionego do fundacji przed upływem 15 lat ( obecnie nie ma żadnego limitu ). Zastrzeżenia dotyczą zbywania akcji i udziałów bez podatków, a następnie reinwestowania środków w inne biznesowe inwestycje. Również bez podatków. Działalność gospodarcza związana jest z ryzykiem inwestycyjnym, podatkowym, prawnym. A skoro ustawodawca przewidział dla fundacji rodzinnej możliwość prowadzenia działalności gospodarczej skutki są naturalne. Fundacja zwyczajnie korzysta z przepisów.

Kolejna istotna zapowiadana modyfikacja ma dotyczyć mechanizmu obliczania podstawy daniny solidarnościowej. W zmienionym wariancie miałaby ona obejmować także świadczenia otrzymywane przez beneficjentów fundacji rodzinnej. Dla przypomnienia – osoby fizyczne, które osiągają dochody przekraczające 1 000 000 zł w roku podatkowym płacą daninę solidarnościową na poziomie 4%. Beneficjenci fundacji rodzinnej jej nie płacą.

Opodatkowanie dochodów z udziału fundacji w tzw. podmiotach transparentnych podatkowo. Chodzi o takie firmy, które nie są podatnikami podatku dochodowego w kraju swojej siedziby. W Polsce dotyczy to spółki komandytowej, spółki partnerskiej oraz spółki jawnej. Podatnikami bowiem w tym przypadku są ich wspólnicy. Nie zachodzi zatem mechanizm podwójnego opodatkowania jak np.: w spółce z o.o.

Zmiany biznesowe

Jeden z najczęstszych tematów sporów fundacji z fiskusem – najem nieruchomości miałby być również opodatkowany. Tu MF zapowiedziało zmiany zasad opodatkowania dochodów fundacji rodzinnych pochodzących z oddania nieruchomości do odpłatnego korzystania innym podmiotom, co de facto oznaczałoby kolejne wyłączenie z zasady braku opodatkowania dochodów fundacji rodzinnej, mieszczącej się dziś w granicach tzw. dozwolonej działalności fundacji.

Na podstawie sygnalizowanych zmian wprowadzone mają zostać również sankcje z tytułu prowadzenia przez fundację działalności wykraczającej poza zakres dozwolony ustawą.
W miejsce aktualnie występującej sankcji, tj. opodatkowania podatkiem CIT 25%, sąd byłby uprawniony do podjęcia decyzji o rozwiązania fundacji. Tu warto przypomnieć, że samo rozwiązanie fundacji to jedno, ale pozostaje kwestia podatkowa. Fundacja rodzinna zapłaci 15 % CIT od zgromadzonego mienia. Podatek PIT również wyniesie 15 % z wyłączeniem fundatora i osób z grupy zerowej jak w przypadku spadku i darowizny tj. najbliższa rodzina. Ale już inni beneficjenci rozwiązanej fundacji zapłacą 15 % oraz wspomnianą daninę solidarnościową 4 % Wyposażenie sądów w tak silną kompetencję stwarza duże obawy zarówno przedsiębiorców jak i ekspertów biznesowych i prawnych.

Objecie fundacji rodzinnych przepisami o zagranicznej jednostce kontrolowanej tzw. CFC. W największym uproszczeniu chodzi o zapłacenie w Polsce podatku od zysku lub majątku spółki zarejestrowanej poza granicami Polski. Może to okazać się bolesnym zaskoczeniem dla wszystkich posiadaczy spółek holdingowych w tzw. rajach podatkowych, które w założeniu miały służyć bezpiecznemu przechowywaniu majątku i niskiemu opodatkowaniu.

Podsumowanie

W zamiarach ustawodawcy, doradców, przedstawicieli biznesu tj. osób biorących udział
w przygotowaniu tej nowatorskiej ustawy na gruncie polskim było zapewnienie efektywnego, długotrwałego budowania majątku rodzinnego. Było planowanie procesu sukcesji dla polskich przedsiębiorstw. Przepisy zatem powinny być stabilne i niezmienne przez wiele lat. Nowelizacja po tak krótkim okresie nie budzi zaufania do systemu prawnego i podatkowego. Nie buduje zaufania i wręcz ustawa może zostać postrzegana jako pułapka na polski biznes. Z drugiej strony zapewne pojawiały się również przesłanki po stronie biznesu, które skłoniły resort finansowy do takich kategorycznych zapowiedzi. Jak wiadomo każdy kij ma dwa końce. Kluczem jest zatem dialog i wypracowanie nowego modelu fundacji rodzinnej.
W innym przypadku polska fundacja rodzinna ulegnie degradacji jako instrument sukcesyjny.