22 maja 2023 roku w polskim prawodawstwie i świadomości społecznej, głównie skupionej wokół biznesu, zaistniała nowa instytucja – Fundacja Rodzinna. Podstawowym jej celem jest bezpieczna kumulacja rodzinnego majątku w jednym miejscu, pomnażanie majątku oraz dysponowanie nim przez kolejne pokolenia członków rodziny. Proponowane w ustawie zasady są bardzo liberalne i budzą powszechnie pochlebne opinie.

Początki nie były łatwe. Choćby sama nazwa „fundacja”, w świetle powagi konstytucji, to organizacja powoływana w celach społecznych. Stąd jako kluczowy argument przeciwników nazwy dominował fakt, że w społecznej świadomości fundacja jako organizacja pożytku publicznego służy dobru publicznemu i dobroczynności. A biznesowa rola Fundacji Rodzinnej może zakłócić taki pozytywny odbiór społeczny. Rozważano zatem inne nazwy jak fundusz rodzinny, beneficjum rodzinne, powiernictwo rodzinne. Te jednak kojarzone są raczej
z rynkiem finansowym jako instrumenty inwestycyjne. Ponadto w Polsce jedynymi podmiotami uprawnionymi do zarządzania funduszami, czyli inwestowania powierzonych środków pieniężnych są wyłącznie Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych. Ostatecznie ustawodawca pozostał przy pierwotnie planowanej nazwie Fundacji Rodzinnej. I to wydaje się bardzo rozsądne, a tocząca się w mediach kampania informacyjna jednoznacznie lokuje ją wręcz jako nazwę własną przypisaną sferze biznesowej. Co ciekawe nie jest to właściwe skojarzenie. O ile zapewne w pierwszym okresie funkcjonowania wszystkie rejestrowane Fundacje Rodzinne będą dedykowane biznesowi, a założą je przedsiębiorcy, o tyle w kolejnych latach będą powstawały inne formy Fundacji Rodzinnej. Mianowicie ta instytucja ani nie jest dedykowana biznesowi, ani firmom rodzinnym jak dziś powszechnie się uważa. Każdy może zostać fundatorem i założyć dla swojej rodziny, ochrony  majątku, pomnażania itd. swoją własną Fundację Rodzinną.

By powstała fundacja, trzeba spełnić jeden kluczowy warunek – wartość wniesionego majątku musi przekraczać 100 tys. zł. Następnie fundacja przejmie zarządzanie tym majątkiem, korzystając z bardzo uprzywilejowanej pozycji  podatkowej czy spadkowej. Przepisy są na tyle liberalne, że praktycznie całe fundamenty i mechanizmy działania Fundacji Rodzinnej mogą być ustalone samodzielnie przez fundatora na poziomie obowiązkowego statutu tworzącego ten podmiot. Można tam zapisać zasady kiedy majątek może być zbywany, kto będzie zarządzał fundacją, w jaki sposób będą zapadały najważniejsze decyzje, kiedy osoby uprawnione będą mogły korzystać z majątku itp. Decyduje jedynie wola fundatora.

Wracając do podstawowego celu ustawodawczego tj. sukcesji biznesowej, a więc zaplanowanego dziedziczenia firmy, przekazania jej dzieciom, kontynuacji działalności
w kolejnym pokoleniu, należy stwierdzić, że Fundacja Rodzinna jest bardzo dobrym rozwiązaniem. Chroniącym majątek przedsiębiorcy przed rozdrobnieniem, przed spadkobiercami, których przedsiębiorca nie widzi w roli następców, przed nieuczciwym przejęciem firmy oraz zapewnia finansowanie rodziny (lub osób spoza rodziny wskazanych przez fundatora jako beneficjentów) przez wiele kolejnych lat.

Jednak to nie jest narzędzie typu perpetuum mobile. Rozważając zalety Fundacji Rodzinnej pomija się fakt, że wniesienie majątku do fundacji jest tylko pierwszym krokiem biznesowym. Aby majątek pracował na rzecz fundatora oraz rodziny musi być pomnażany. A to z kolei ma realizować sprawny i doświadczony zatrudniony zewnętrzny manager. Obszar korzystnego podatkowo zysku fundacji został przez ustawodawcę zawężony do sprzedaży i wynajmu nieruchomości,  przystępowania do spółek handlowych oraz funduszy inwestycyjnych, obrotu papierami wartościowymi, udzielania pożyczek spółkom zależnym. Tak można to przedstawić w dużym uproszczeniu. Poza tym fundacja może działać w obszarze stricte rolniczym tj. produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz gospodarki leśnej. Powyższe zakresy są korzystne podatkowo. Konkretnie jest to zwolnienie z podatku w momencie wniesienia mienia do fundacji i z tytułu pomnażania zysku przez nią oraz stawka CIT 15 % przy wypłacie na rzecz beneficjentów. Wszystkie inne formy uzyskania przychodu będą opodatkowane stawką CIT
25 %. Jak widać z powyższego Fundacją Rodzinną powinien kierować profesjonalny zarząd szczególnie o kompetencjach na rynku finansowym i inwestycyjnym, albo o kompetencjach związanych z rolnictwem.

Jednocześnie spółka, której właściciel został fundatorem Fundacji Rodzinnej powinna mieć sukcesora lub zewnętrzny zarząd prowadzący jej bieżącą działalność gospodarczą. O ile właściciel chciałby rozpocząć rentierską emeryturę i powrócić do zapomnianych lub nowych hobby. W przeciwnym razie, pomimo powołania Fundacji Rodzinnej nadal będzie zmuszony zajmować się operacyjnie swoim biznesem.

Biorąc pod uwagę powyższe nieco wyimaginowane wydaje się postrzeganie fundacji jako lek na skuteczna sukcesję, na lekkie i pełne frajdy rentierskie życie fundatora.

Kto zatem będzie bez jego udziału kierował fundacją oraz dotychczasowym biznesem jeśli nie on sam ?