Fundację rodzinną można utworzyć w celu zgromadzenia rodzinnego majątku w jednym bezpiecznym miejscu, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na ich rzecz. Stąd czasami wobec fundacji rodzinnej spotyka się określenie „rodzinny skarbiec”. I to wcale nie jest powiedziane na wyrost. O tym właśnie piszemy poniżej, odpowiadając na najistotniejsze pytania dotyczące tej nowej instytucji prawnej w Polsce.

Czym jest fundacja rodzinna ?

Obecnie firmy rodzinne prowadzone w Polsce najczęściej w formie jednoosobowych działalności gospodarczych, czasem spółek osobowych, najrzadziej jako kapitałowych nie mają jednoznacznych i jednolitych narzędzi prawnych, finansowych, psychologicznych i strategicznych, które gwarantowałyby pełną kontrolę nad sukcesją czy utrzymaniem firmy w kolejnych pokoleniach. Stworzenie w ustawie modelu fundacji rodzinnych zdecydowanie to ułatwia. Fundacja rodzinna de facto przejmuje na własność zasoby, bezpiecznie je gromadzi i gwarantuje wielopokoleniowe korzystanie z profitów. Wyklucza ryzyko roztrwonienia dorobku przez błędne lub nieumiejętne decyzje następców prawnych.

Kto może założyć fundację rodzinną ?

Nieco błędnie uważa się, że fundacja rodzinna jest dedykowana dla biznesu. Owszem, to przedsiębiorcy szczególnie skorzystają na jej powołaniu. Niemniej każdy może zostać fundatorem swoje własnej fundacji rodzinnej. Na przykład manager, lekarz, sportowiec, muzyk, aktor. Wystarczy dysponować majątkiem  100 tysięcy złotych w dowolnej formie. Gotówka, nieruchomość, dzieła sztuki, akcje, prawa autorskie itd.

Ile kosztuje powołanie fundacji ?

Poza wspomnianym wkładem 100 tysięcy złotych należy przede wszystkim zgodzić się na koszty doradztwa prawnego, księgowego, podatkowego, strategicznego. A jaka to będzie wartość ?
W zależności od konkretnego pomysłu fundatora na zarządzanie swoim majątkiem, skalę trudności przygotowania statutu i tak naprawdę od wysokość tego majątku. Oraz doświadczenia, kwalifikacji
i marki doradców. Przyjmijmy, że 1 % wartości zabezpieczanego majątku to dolna granica kosztów. Pozostają też koszty administracyjne i sądowe, ale to drobne kwoty wobec powyższego.

Kto zarządza fundacją ?

Jednym wyrazem – Zarząd. Ponadto występują organy kontrolne jak Rada Nadzorcza i Zgromadzenie Beneficjentów. Zarząd fundacji rodzinnej ma realizować cele zawarte w statucie fundacji i prowadzić sprawy bieżące w tym reprezentować ją na zewnątrz. Ponadto do jego ustawowych obowiązków należy prowadzenie listy beneficjentów, informowanie beneficjentów o przysługujących im świadczeniach oraz spełnianie tych świadczeń. To wydaje się banalne. Jednak trzeba pamiętać, że fundacja zgromadziła majątek rodziny i tak należy nim zarządzać operacyjnie, aby pomnażać. A tu już definicja ustawowa nie wystarczy. W zarządzie powinni zasiadać profesjonalni managerowie. Czyli pojawia się kolejny i raczej niemały koszt prowadzenia fundacji rodzinnej. Prezesem może być też sam fundator, ale to w jakimś sensie wypacza cel powołania fundacji, która ma pozwolić fundatorowi na rentierskie życie, a nie prowadzenie kolejnego biznesu.

Kto może zostać beneficjentem ?

Beneficjentem może być dowolna osoba fizyczna lub organizacja pożytku publicznego, którą w statucie wskaże fundator i przepisy nie wprowadzają w tym zakresie żadnych dodatkowych ograniczeń. Nie jest wymagane, aby beneficjent był osobą pełnoletnią albo posiadał pełną zdolność do czynności prawnych. Beneficjent nie musi być osobą spokrewnioną, ani spowinowaconą z fundatorem. Co więcej beneficjentem może być również sam fundator.

Jakie podatki płaci fundacja ?

Fundacja rodzinna nie płaci podatków. Zapłaci 15 % podatku CIT w momencie dokonania świadczenia na rzecz beneficjenta. Z kolei dochody beneficjenta otrzymane z fundacji rodzinnej nie będą podlegać opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn dla tzw. „grupy zerowej” w stosunku do fundatora tj. małżonka, rodziców, dzieci, wnuków, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy. Inni członkowie rodziny zapłacą 10 % a beneficjenci niespokrewnieni 15 %. Dodatkowym warunkiem jest konkretny zapis w statucie kto jest beneficjentem i jaki katalog świadczeń mu przysługuje.

Jaki jest zakres działalności gospodarczej fundacji ?

Ustawa, co do zasady, wprowadza zakaz prowadzenia przez fundację rodzinną działalności gospodarczej, co uzasadniane jest  ograniczeniem ryzyka związanego z prowadzeniem takiej działalności i koniecznością ochrony wnoszonego do niej majątku. Wyjątek ma stanowić działalność polegająca na: zbywaniu, najmie lub dzierżawie mienia którego jest posiadaczem lub właścicielem (mowa najczęściej o nieruchomościach), przystępowaniu i uczestnictwie w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych czy spółdzielniach mających swoją siedzibę w kraju lub zagranicą, nabywaniu i zbywaniu papierów wartościowych lub finansowych instrumentów pochodnych, udzielaniu wybranym podmiotom pożyczek, obrocie zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej, prowadzeniu przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.

Inne formy działalności oraz wskazane powyżej, ale w interpretacjach uszczelnione przez organy fiskalne powodują nałożenie na fundację sankcyjnego podatku CIT 25 %.

Kto odpowiada za długi fundacji ?

Utworzenie fundacji i wniesienie do niej majątku nie jest sposobem na ucieczkę od istniejących zobowiązań wobec kontrahentów. Fundacja rodzinna będzie odpowiedzialna solidarnie z fundatorem za zobowiązania i zaległości podatkowe fundatora powstałe przed jej utworzeniem. Odpowiedzialność będzie jednak ograniczona do wysokości wniesionego do fundacji mienia. Za zobowiązania fundatora powstałe po założeniu fundacji, fundacja nie odpowiada. Fundacja rodzinna będzie mogła odpowiadać za zobowiązania alimentacyjne fundatora powstałe przed ustanowieniem fundacji rodzinnej oraz za zobowiązania alimentacyjne powstałe także po ustanowieniu fundacji rodzinnej, jeśli egzekucja z jego majątku osobistego będzie bezskuteczna. Za zobowiązania powstałe w trakcie trwania fundacji i wynikające z jej bieżącej działalności odpowiada fundacja. Konkretnie zarząd.

Czy fundację można rozwiązać ?

Każde stowarzyszenie prowadzące działalność gospodarczą jest podmiotem gospodarczym (przedsiębiorcą) i może zostać ogłoszona jego upadłość lub może zostać rozwiązane.

Po pierwsze sam statut fundacji rodzinnej może przewidywać, że w określonych przypadkach ulegnie ona rozwiązaniu. Może się tak stać zwłaszcza w sytuacji, gdy zrealizowany zostanie cel fundacji rodzinnej lub wystąpi brak  możliwości dalszej realizacji celu fundacji rodzinnej.

Po drugie podstawą rozwiązania fundacji rodzinnej jest zarządzanie nią w sposób sprzeczny z jej celem lub interesami beneficjentów. Po trzecie rozwiązanie następuje w sytuacji zakończenia postępowania upadłościowego fundacji rodzinnej prowadzącej deficytową działalność gospodarczą.

Są też przesłanki do rozwiązania fundacji rodzinnej przez sąd rejestrowy z urzędu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego. Przede wszystkim niezgłoszenie fundacji do rejestru fundacji rodzinnych w terminie sześciu miesięcy od dnia oświadczenia o założeniu fundacji lub niewniesienie wkładu. Ponadto niezłożenie rocznych sprawozdań finansowych za dwa kolejne lata obrotowe mimo wezwania sądu rejestrowego.

Czy fundatora obowiązują przepisy spadkowe ?

Tak. Jednocześnie ustawa o fundacji rodzinnej nowelizuje przepisy prawa spadkowego dotyczące zachowku tj. uprawnienia pominiętych bliskich krewnych spadkodawcy do żądania zapłaty określonej kwoty od osób, które nabyły prawa do spadku. Zwyczajowo zachowek to 50 % należnego i nie otrzymanego spadku. Przewidziano jednak m.in. możliwość zrzeczenia się zachowku, rozłożenia go na raty, odroczenia terminu płatności, czy obniżenia jego wysokości. Ponadto świadczenia otrzymane od fundacji rodzinnej przez uprawnionego obniżają wartość zachowku.

Fundator może dokonywać darowizn oraz rozporządzić testamentowo majątkiem osobistym, nie będącym w zasobach fundacji.

Czy fundacja jest dobrą formą sukcesji ?

Nie jest zapewne optymalną formą samą w sobie. Bez wątpienia do rozstrzygnięcia pozostają kwestie darowizn w gronie rodziny i poza nią, sprawy własnościowe sprzed powołania fundacji. Pozostaje nieunikniony wątek śmierci fundatora, śmierci beneficjenta. Szczególnie te nagłe przypadki. Przyznanie świadczeń z fundacji osobie małoletniej i zarząd nad tym majątkiem. Pozostają też kwestie biznesowe jeśli mówimy o przedsiębiorcy. Fundacja rodzinna to narzędzie sukcesyjne, ale nie perpetuum mobile. Samo nic nie będzie działało. Trzeba zaplanować proces sukcesyjny, w którym elementem może być fundacja rodzinna.