Firmy rodzinne przez ostatnie 30 lat miały olbrzymi wpływ na rozwój gospodarczy kraju. Obecnie wiele z nich stoi przed wyzwaniem zmiany pokoleniowej, a stanowią 90 % wszystkich polskich przedsiębiorstw. Są więc kluczowym elementem gospodarki naszego kraju i to od ich „być albo nie być” zależy w dużym stopniu wzrost PKB. A udział firm rodzinnych w PKB to 36 %. W 2021 roku 100 największych firm rodzinnych zatrudniało 261 tys. osób, a ich przychody wyniosły 260,5 mld zł
i w porównaniu z 2020 r. wzrosły o ponad 22%.

Z badań przeprowadzonych w ostatnich latach przez różne organizacje wynika, że aktualnie problem sukcesji dotyczy ponad 50% firm rodzinnych. Jednak tylko 8 % dzieci przedsiębiorców deklaruje chęć poprowadzenia firmy stworzonej przez rodziców. Problem sukcesji przedsiębiorstw w perspektywie wielopokoleniowej jest aktualny również w innych krajach europejskich. Statystyka jest zbliżona do polskiej. W Czechach 90 % firm to firmy prowadzone w pierwszym pokoleniu, 9% firmy prowadzone w drugim pokoleniu, a zaledwie 1% firmy prowadzone w trzecim pokoleniu. Podobnie jest w Wielkiej Brytanii – 86 % w pierwszym pokoleniu, 8 % w drugim i 3% w trzecim. Jedynie USA wyróżnia się zdecydowanie bardziej optymistycznie na tym tle. Mianowicie 20 % działa w drugim pokoleniu i 15 % w trzecim. Najstarszą na świecie firmą rodzinna jest japońska Takenaka Corporation mająca ponad 400 lat.

Kilka kroków do założenia fundacji rodzinnej

Fundatorem może być osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, a więc m.in. prawo swobodnego dysponowania swoim majątkiem. Majątek przeznaczony na wkład założycielski musi wynosić minimum 100 tyś. złotych. Fundację rodzinną może utworzyć także kilku fundatorów. Fundator nie musi być przedsiębiorcą. Każdy z nas dla ochrony własnego majątku może powołać fundację rodzinną. Beneficjentem fundacji rodzinnej może zostać zaś jedynie osoba fizyczna
i organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. Wystarczy kilka kroków, aby założyć fundację rodzinną:

-złożenie przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej przed notariuszem w akcie założycielskim albo w testamencie

-sporządzenie statutu fundacji rodzinnej, który określi m.in. strategię sukcesyjną i przyszłych beneficjentów fundacji rodzinnej

-przekazanie majątku na fundusz założycielski o wartości co najmniej 100 tys. zł

-ustanowienie organów fundacji rodzinnej

-wpisanie fundacji rodzinnej do prowadzonego przez sąd rejestru fundacji rodzinnych.

 Zalety założenia fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna to instytucja prawna dla przedsiębiorców, którzy myślą o rozwoju firmy
w perspektywie kilku pokoleń. To sprawdzone rozwiązanie, które funkcjonuje w wielu krajach. Realna sukcesja będzie łatwiejsza, a polskie rodzinne marki nie stracą na sile i znaczeniu po wycofaniu się
z biznesu właściciela. Nadal będą stanowiły ważny element polskiej gospodarki. Bez wątpienia można nazwać fundację rodzinną skarbcem rodzinnym, który zabezpieczy ją finansowo a jednocześnie pomoże nadal realizować wizję założyciela firmy. Fundacja rodzinna pozwoli utrzymać i ochronić majątek firmy oraz umożliwi jego dalsze pomnażanie. Członkowie rodziny fundatora będą mogli korzystać z wypracowanych zysków, ale nie będą musieli angażować się osobiście w prowadzenie firmy. Będą mieć też pewność, że wypracowany przez lata kapitał jest efektywnie zarządzany i chroniony przed rozdrobnieniem. Mówiąc o celach fundacji rodzinnej należy przedstawić te podstawowe:

-zapewnienie wielopokoleniowej sukcesji dla firmy rodzinnej

-zbudowanie ładu rodzinnego i korporacyjnego oddzielającego biznes od spraw rodzinnych

-ochrona i pomnażanie kapitału.

Najważniejsze zalety:

-możliwość wycofania się fundatora (przedsiębiorcy) z aktywnego prowadzenia biznesu bez utraty dochodów osobistych i wpływu na firmę

-finansowe zabezpieczenie członków rodziny przez rozwijanie działalności inwestycyjnej fundacji

-zwiększenie potencjału budowania firmy na pokolenia dzięki korzystnemu opodatkowaniu fundacji (zwolnienie o opodatkowania oraz 15 % CIT przy wypłacie świadczeń dla beneficjenta)

-zapewnienie nieprzerwanego działania firmy po śmierci fundatora zgodnie z jego wolą

-planowanie sukcesji w perspektywie wielu pokoleń oraz zapobieganie podziałowi i rozdrobnieniu majątku między spadkobierców

-dowolność w ustalaniu kręgu beneficjentów przez fundatora

-zwolnienie z opodatkowania (najbliższa rodzina) oraz korzystne opodatkowanie innych osób (10 lub 15 %) przy wypłacie świadczeń przez fundację

Czy utworzenie fundacji rodzinnej niesie ryzyko ?

By powstała fundacja, jak wspomniano, trzeba spełnić jeden kluczowy warunek – wartość wniesionego majątku musi przekraczać 100 tys. zł. Następnie fundacja przejmie zarządzanie tym majątkiem, korzystając z bardzo uprzywilejowanej pozycji  podatkowej czy spadkowej. Przepisy są na tyle liberalne, że praktycznie całe fundamenty i mechanizmy działania fundacji rodzinnej mogą być ustalone samodzielnie przez fundatora na poziomie obowiązkowego statutu tworzącego ten podmiot. Można tam zapisać zasady kiedy majątek może być zbywany, kto będzie zarządzał fundacją, w jaki sposób będą zapadały najważniejsze decyzje, kiedy osoby uprawnione będą mogły korzystać z majątku itp. Decyduje jedynie wola fundatora.

Fundacja rodzinna jest bardzo dobrym rozwiązaniem chroniącym majątek przedsiębiorcy przed rozdrobnieniem, przed spadkobiercami, których przedsiębiorca nie widzi w roli następców, przed nieuczciwym przejęciem firmy. Ponadto zapewnia finansowanie rodziny lub osób spoza rodziny wskazanych przez fundatora jako beneficjentów przez wiele kolejnych lat.

Jednak to nie jest narzędzie typu perpetuum mobile. Rozważając zalety Fundacji rodzinnej pomija się fakt, że wniesienie majątku do fundacji jest tylko pierwszym krokiem biznesowym. Aby majątek pracował na rzecz fundatora oraz rodziny musi być pomnażany. A to z kolei ma realizować sprawny i doświadczony zatrudniony zewnętrzny manager. Obszar korzystnego podatkowo zysku fundacji został przez ustawodawcę zawężony do sprzedaży i wynajmu nieruchomości,  przystępowania do spółek handlowych oraz funduszy inwestycyjnych, obrotu papierami wartościowymi, udzielania pożyczek spółkom zależnym. Tak można to przedstawić w dużym uproszczeniu. Poza tym fundacja może działać w obszarze stricte rolniczym tj. produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz gospodarki leśnej. Powyższe zakresy są korzystne podatkowo. Konkretnie jest to zwolnienie z podatku w momencie wniesienia mienia do fundacji i z tytułu pomnażania zysku przez nią oraz stawka CIT 15 % przy wypłacie na rzecz beneficjentów. Wszystkie inne formy uzyskania przychodu będą opodatkowane stawką CIT 25 %. Jak widać z powyższego Fundacją Rodzinną powinien kierować profesjonalny zarząd szczególnie o kompetencjach na rynku finansowym i inwestycyjnym, albo o kompetencjach związanych z rolnictwem.

Jednocześnie spółka, której właściciel został fundatorem fundacji rodzinnej powinna mieć aktywnego sukcesora lub zewnętrzny zarząd prowadzący jej bieżącą działalność gospodarczą. W przeciwnym razie, pomimo powołania fundacji rodzinnej właściciel nadal będzie zmuszony zajmować się operacyjnie swoim biznesem zamiast rozpocząć rentierską emeryturę i powrócić do zapomnianych hobby.

Biorąc pod uwagę powyższe nieco wyimaginowane wydaje się postrzeganie fundacji jako lek na skuteczna sukcesję, na lekkie i pełne frajdy rentierskie życie fundatora. Kto bowiem będzie bez jego udziału kierował fundacją oraz dotychczasowym biznesem jeśli nie on sam ?