Dlaczego warto zaplanować sukcesję swojej firmy ?

Działalność prowadzona indywidualnie przez osoby fizyczne jest najpopularniejszą formą wykonywania działalności gospodarczej w Polsce. W Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) spośród 2,62 mln przedsiębiorców, aż 230 tysięcy ukończyło 65 rok życia, co oznacza, że osiągnęło wiek emerytalny. Ponadto blisko 1 mln takich działalności to firmy rodzinne stanowiące niemal 40 % ogółu polskich przedsiębiorstw  i wytwarzające 10 % PKB. Część z nich to dobrze prosperujące biznesy, które mogłaby być kontynuowane przez następców. Jeśli jednak właściciel jednoosobowej działalności gospodarczej nie zadbał o sukcesję za życia, jednoosobowa firma umiera wraz z nim. Niestety wznowienie działalności zmarłego przedsiębiorcy przez następców prawnych wymaga nie tylko uregulowania spraw spadkowych, ale również rejestracji nowej działalności, uzyskania koniecznych pozwoleń i zgód organów administracji publicznej oraz ponownego zatrudnienia pracowników. Ta lawina przeciwności spada na głowę spadkobierców, niejednokrotnie niszcząc dorobek spadkodawców.

Ryzyko dla firmy jednoosobowej
Jak wspomniano firma umiera wraz ze swoim właścicielem. A wraz ze śmiercią przedsiębiorcy:

• nie ma możliwości posługiwania się numerem NIP przedsiębiorstwa, a możliwość posługiwania się nazwą firmy jest ograniczona, ponieważ zawiera nazwisko zmarłego;
• wygasają umowy o pracę, przez co pracownicy tracą zatrudnienie niemal z dnia na dzień;
• wygasają pełnomocnictwa, w efekcie dotychczasowi reprezentanci nie mogą podejmować żadnych działań na rzecz firmy;
• wygasają umowy cywilnoprawne, zatem firma traci być może intratne kontrakty oraz potencjalnie naraża spadkobierców na wypłatę kar umownych z zawartych uprzednio i niewykonanych kontraktów;
• wygasają decyzje administracyjne (koncesje, licencje, zezwolenia), które są niezbędne do prowadzenia działalności;
• pomoc publiczna z funduszy unijnych (otrzymana na podstawie umów, które są w toku) oraz kredyty i pożyczki bankowe muszą być zwrócone często w ciągu 30 dni;
• powstaje problem z dostępem do rachunku bankowego prowadzonego na potrzeby działalności gospodarczej, m.in. zablokowana jest możliwość dokonywania wypłat
• obowiązek rozliczenia i spłaty ZUS oraz Urzędu Skarbowego pozostaje w gestii spadkobierców

Dzięki wprowadzonym rozwiązaniom prawnym (listopad 2018 r) w przypadku śmierci przedsiębiorcy wpisanego do CEIDG jego firma będzie mogła zachować operacyjną ciągłość działania.

Przedsiębiorstwo w spadku

Po śmierci przedsiębiorcy jego mienie stanie się przedsiębiorstwem w spadku. W tej formie będzie mogło działać nawet dwa lata, a więc przez czas konieczny do uregulowania spraw spadkowych oraz wszelkich biznesowych. Ale uwaga – aby to miało miejsce konieczne jest powołanie zarządcy sukcesyjnego.

Przedsiębiorstwo w spadku to masa majątkowa obejmująca składniki materialne i niematerialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej i stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci. Ponadto w skład przedsiębiorstwa w spadku wchodzą składniki materialne i niematerialne przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej, nabyte przez zarządcę sukcesyjnego już po śmierci przedsiębiorcy w ramach zarządu sukcesyjnego.

Przedsiębiorstwo w spadku nie posiada osobowości prawnej ani zdolności prawnej. Jednak
w sferze prawa cywilnego dysponuje podmiotowością prawno-podatkową. Oznacza to, że nadal jest podatnikiem podatku dochodowego, VAT czy akcyzowego oraz jest płatnikiem składek ZUS w stosunku do pracowników w nim zatrudnionych.

Kto jest właścicielem firmy po śmierci przedsiębiorcy ?

Ustawowo w pierwszym okresie po śmierci naturalni spadkobiercy lub zapisobiercy testamentowi. Może być nim również nabywca udziału w przedsiębiorstwie po śmierci właściciela. Docelowo właściciel może być tylko jeden. I będzie to ta osoba, która zgodnie z prawomocnym sądowym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowanym notarialnym aktem poświadczenia dziedziczenia albo europejskim poświadczeniem spadkowym, nabyła przedsiębiorstwo na podstawie powołania do spadku z ustawy albo testamentu na podstawie zapisu windykacyjnego. Właścicielem przedsiębiorstwa będzie więc m.in. zapisobierca windykacyjny, pod warunkiem że zapis windykacyjny miał za przedmiot przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie. Statusu właściciela przedsiębiorstwa w spadku nie uzyska jednak zapisobierca windykacyjny, jeżeli przedmiot zapisu windykacyjnego obejmował jedynie poszczególne składniki majątkowe należące do zmarłego, które ten wykorzystywał do prowadzenia działalności gospodarczej, ale nie stanowiły one integralnej  całości przedsiębiorstwa. Należy tez podkreślić, że zapisobierca zwykły z chwilą otwarcia spadku nie uzyskuje tytułu prawnego do przedsiębiorstwa, a jedynie uzyskuje możliwość dochodzenia roszczenie o nie.

Za właściciela przedsiębiorstwa w spadku uważa się również osobę, która nabyła przedsiębiorstwo w spadku albo udział w nim bezpośrednio od osoby, która posiadała prawomocny tytuł właściciela. Nabywca taki zyska również status właściciela, gdy nabędzie go od osoby prawnej, do której wniesiono przedsiębiorstwo tytułem wkładu (np.: do spółki z o.o.).

Współmałżonek przedsiębiorcy

Jeżeli w chwili śmierci przedsiębiorcy firma stanowiła mienie małżonków na zasadzie wspólności majątkowej to przedsiębiorstwo w spadku również obejmie udział żyjącego małżonka. Konsekwencją objęcia udziału małżonka w przedsiębiorstwie spadku jest status
100 % właściciela przedsiębiorstwa i związane z tym przywileje, mi.in. samodzielne prawo do powołania zarządcy sukcesyjnego czy prawo do wypłaty zysku. Jednak, co istotne, owe 100 % własności nie upoważnia do samodzielnego bieżącego zarządzania przedsiębiorstwem do momentu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy spadkowej na drodze sądowej. Lub w sposób uproszczony, przy zgodzie rodziny, na drodze notarialnej.

Sytuacja taka dotyczy zarówno małżonka, któremu przysługiwał udział w majątku wspólnym obejmującym przedsiębiorstwo zmarłego, jak również, gdy udział w prawie do przedsiębiorstwa należał wyłącznie do majątku osobistego małżonka. Mowa tu o tzw. ustroju rozdzielności majątkowej potocznie zwanej intercyzą. Art. 2 ust. 2 ustawy o zarządzie sukcesyjnym zrównuje w tym zakresie prawa do przedsiębiorstwa żyjącego małżonka bez względu czy była intercyza czy też nie.

Forma przedsiębiorstwa w spadku ma umożliwić zachowanie ciągłości prowadzenia działalności gospodarczej przez określony w ustawie okres (nie dłużej niż dwa lata), niezbędny do zakończenia postępowania spadkowego. Regulacja ta ma zapewnić możliwość nieprzerwanego korzystania z instytucji zarządu sukcesyjnego mimo zbycia udziału w przedsiębiorstwie z tym zastrzeżeniem, że nabycie całego przedsiębiorstwa w spadku przez jedną osobę spowoduje wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego. Innymi słowy prawomocny dział spadku przyporządkowuje przedsiębiorstwo jednej konkretnej osobie, która posiada w tym momencie 100 % własności i może zarządzać nim samodzielnie i w swoim imieniu.